Choroba zwyrodnieniowa stawów (osteoartroza, łac. osteoarthrosis, morbus degenerativus articulorum, ang. osteoarthritis – OA) to jedno z najczęściej występujących schorzeń układu mięśniowo-szkieletowego. Należy do grupy chorób reumatycznych. Jest postępującym procesem, prowadzącym do znacznego upośledzenia funkcji zajętego stawu z występowaniem dolegliwości bólowych i ograniczeniem zakresu jego ruchomości. Częstość występowania choroby rośnie wraz z wiekiem. Dotyczy przede wszystkim stawów kolanowych, biodrowych, stawów rąk oraz kręgosłupa. Patomechanizm choroby zwyrodnieniowych nie został w pełni poznany. U jej podłoża leży przewlekły stan zapalny (stymulowany przez komórki chrząstki nadmiernie wydzielające substancje prozapalne), który progresywnie niszczy chrząstkę stawową, a także inne struktury stawu m.in. błonę maziową, obrąbek stawowy, torebkę stawową, więzadła i ścięgna okołostawowe, a także nasady kości tworzące staw.
Choroba zwyrodnieniowa stawu biodrowego (koksartroza, łac. coxarthrosis) Staw biodrowy jest stawem kulistym panewkowym. Łączy miednicę z kością udową. Główka stawowa utworzona jest przez głowę kości udowej. Panewka stawowa leży na bocznej stronie kości miednicznej i skierowana jest do przodu i bocznie. Obie powierzchnie stawowe pokryte są chrząstką szklistą, która zbudowana jest z chondrocytów (komórek chrząstki) i substancji pozakomórkowej (tzw. macierzy). Chrząstka stawowa nie jest unerwiona i nie ma naczyń krwionośnych i chłonnych, odżywia się na zasadzie dyfuzji z płynu maziowego. Cechują się dużą sprężystością, wytrzymałością i odpornością na ścieranie.
Czynniki mogące prowadzić do rozwoju koksartrozy to:
Obejmuje wywiad, badanie przedmiotowe oraz badania obrazowe (przede wszystkim zdjęcie radiologiczne w projekcji przednio-tylnej, tomografia komputerowa, ultrasonografia). Objawami radiologicznymi są m.in.: zwężenie szpary stawowej, osteofity (wyrośla kostne), sklerotyzacja podchrzęstnej warstwy kości, torbiele kostne, grzybiaste zniekształcenie głowy kości udowej.
Leczenie zachowawcze – może obejmować szeroki zakres oddziaływań:
Leczenie operacyjne – w przypadku pacjentów ze znacznie zaawansowanymi zmianami zwyrodnieniowymi, u których leczenie zachowawcze nie przyniosło efektów i utrzymuje się nasilony ból i/lub duże ograniczenie zakresu ruchu uznaną metodą jest alloplastyka (endoprotezoplastyka) , czyli wymiana stawu na sztuczny. Stosowane obecnie endoprotezy stawu biodrowego można podzielić na: całkowite (wymianie podlega panewka i głowa kości udowej), częściowe (wymianie podlega tylko głowa kości udowej) oraz cementowe (mocowane do kości przy pomocy cementu kostnego), bezcementowe (obydwa elementy endoprotezy mają porowatą powierzchnią, co umożliwia wrastanie w nie tkanki kostnej) i hybrydowe (jeden element, zwykle panewka, mocowany metodą bezcementowa, a drugi za pomocą cementu kostnego).
Szczególnym rodzajem endoprotezy stawu biodrowego jest kapoplastyka. Pozwala ona na zachowanie kośćca, wymianie podlegają jedynie uszkodzone powierzchnie stawowe. Zaletą tej metody jest zastosowanie powierzchni trących metal-metal, które wykazują dużą odporność na ścieranie.
Warto tu również wspomnieć o nowoczesnych endoprotezach typu „szytego na miarę” (ang. „custom made”). Anatomiczny implant dobierany jest na podstawie trójwymiarowego obrazu stawu pacjenta, a w razie potrzeby trzpień endoprotezy może być nawet wyprodukowany indywidualnie dla danego pacjenta. Personalizacja endoprotezy zmniejsza ryzyko późniejszych powikłań.
Na dobór rodzaju endoprotezy mają wpływ m.in. takie czynniki jak: wiek chorego, stan jego kości, stopień zaawansowania choroby.
W przypadku młodszych pacjentów, u których przyczyną rozwoju zmian zwyrodnieniowych są nieprawidłowości anatomiczne możliwe do skorygowania (np. dysplazja, szpotawość stawu, konflikt panewkowo-udowy) może być rozważony zabieg osteotomii, polegający na przecięciu kości w celu poprawy mechaniki stawu (np. osteotomia okołopanewkowa wykonywana w przypadku konfliktu panewkowo-udowego).
Dąży do jak najdłuższego utrzymania sprawności stawu, a w razie niepowodzenia leczenia zachowawczego jej celem jest przygotowanie pacjenta do zabiegu operacyjnego oraz usprawnianie pooperacyjne.
Program ćwiczeń i zabiegów fizjoterapeutycznych opracowywany jest indywidualnie dla każdego chorego. Fizjoterapeuta opiera się zarówno na badaniach i diagnozie lekarskiej, jak i na przeprowadzonym przez siebie wywiadzie i badaniu fizjoterapeutycznym, dopiero po którym planuje odpowiednią terapię.
Przed rozpoczęciem ćwiczeń wzmacniających mięśnie osłabione, należy w pierwszej kolejności dążyć do wyeliminowania przykurczu lub nadmiernego napięcia mięśni antagonistycznych (działających przeciwnie) w stosunku do osłabionych mięśni, aby dalej nie pogłębiać patologicznych wzorców ruchowych. W tym celu stosuje się techniki tkanek miękkich: m.in.: poizometryczną relaksację mięśni (PIR), hamowanie zwrotne (ang. reciprocal inhibition, RI) i inne techniki energizacji mięśni (ang. muscle energy technique, MET), techniki aktywnego rozluźniania, mięśniowo-powięziowe rozluźnianie, terapię punktów spustowych, a także techniki Proprioceptive Neuromuscular Facilitation (PNF), masaż poprzeczny i funkcyjny. Zaleca się również wykonywanie ćwiczeń w odciążeniu, ćwiczeń i pozycji rozciągających. Techniki relaksacyjne takie jak np. trening autogenny Schultza, trening Jacobsona, które pacjent może sam wykonywać w domu, będą również wywierać efekt wspomagający rozluźnienie.
Kolejnym celem fizjoterapii jest wzmocnienie siły i wytrzymałości mięśni poprzez: ćwiczenia izometryczne, czynne wolne, ćwiczenia czynne z oporem, techniki PNF, trening stabilizacji centralnej. W trakcie ćwiczeń należy uwzględnić również mięśnie przeciwległej kończyny dolnej i obręczy kończyn górnych w celu ułatwienia korzystania z zaopatrzenia ortopedycznego, gdyby pojawiła się taka konieczność.
Warto również przeprowadzić trening neurosensoryczny, czyli ćwiczenia mające na celu poprawę propriocepcji (czucia głębokiego) w obrębie kończyn dolnych z wykorzystaniem m.in. poduszek sensomotorycznych.
Działanie przeciwbólowe można osiągnąć poprzez: technikę trakcji (w osi szyjki kości udowej lub wzdłuż kości udowej), wykonywaną przez fizjoterapeutę wg metod terapii manualnej, wyciąg osiowy w systemie bloczkowo – ciężarkowym UGUL, zabiegi z fizykoterapii: krioterapię (miejscową i ogólnoustrojową), magnetoterapię (pole magnetyczne niskiej i wysokiej częstotliwości – Terapuls), wywierające również efekt przeciwzapalny, a także prądy TENS.
Jeśli pacjent został zakwalifikowany do zabiegu endoprotezoplastyki stawu biodrowego, nie powinien przerywać leczenia fizjoterapeutycznego, ponieważ ułatwi mu ono szybszy powrót do sprawności w okresie pooperacyjnym. Czas oczekiwania na zabieg operacyjny w ramach publicznej służby zdrowia może być dość długi, dlatego warto, aby pacjent dalej korzystał z dostępnych metod rehabilitacyjnych, zmniejszających ból i pomagających utrzymać możliwie maksymalną sprawność w codziennym funkcjonowaniu. Poza wyżej wymienionymi technikami i zabiegami, fizjoterapeuta uczy pacjenta ćwiczeń, które będzie on wykonywał w okresie pooperacyjnym, a także poruszania się za pomocą sprzętu ortopedycznego, co jest niezbędne w pierwszych tygodniach po zabiegu.
Usprawnianie pooperacyjne obejmuje:
Podejście do pacjenta
Zabiegów rocznie
Specjalistów
Usług
Osób leczonych rocznie