Aktualności

Czy szpotawe kolana u dzieci są powodem do niepokoju?

Szpotawość kolan to deformacja osiowa kończyn dolnych, charakteryzująca się odchyleniem goleni do wewnątrz w stosunku do osi mechanicznej kończyny. W efekcie, przy złączonych stopach, kolana nie stykają się ze sobą, tworząc charakterystyczny obraz nóg w kształcie litery „O”. Czy szpotawe kolana u dzieci powinny nas niepokoić?

Jakie są przyczyny szpotawości kolan u dzieci?

Przyczyny szpotawości kolan u dzieci można podzielić na fizjologiczne oraz patologiczne. Większość przypadków ma charakter fizjologiczny i jest związana z naturalnym rozwojem układu kostno-stawowego dziecka. Jednak w niektórych sytuacjach szpotawość może być objawem poważniejszych schorzeń.

Szpotawe kolana – fizjologiczne przyczyny:

• pozycja płodowa – noworodki często rodzą się z pewnym stopniem szpotawości kolan, co jest konsekwencją pozycji, jaką dziecko przyjmuje w łonie matki. Ograniczona przestrzeń w macicy powoduje, że kończyny dolne układają się w charakterystycznym kształcie „O”
• rozwój naturalny – w ciągu pierwszych 18 miesięcy życia dzieci przechodzą przez okres fizjologicznej szpotawości kolan. Jest to etap naturalny i zwykle ustępuje samoistnie w miarę dojrzewania układu kostnego i wzmacniania mięśni
• adaptacja do chodu – gdy dziecko zaczyna chodzić, dochodzi do dynamicznego kształtowania się osi kończyn dolnych. W tym czasie może być widoczna szpotawość kolan, która następnie przekształca się w koślawość w wieku około 3–4 lat, aby później ustabilizować się około 6. roku życia.

Patologiczne przyczyny szpotawości kolan:

• krzywica – niedobór witaminy D, wapnia lub fosforu może prowadzić do osłabienia struktury kości. Powoduje to ich deformacje, w tym szpotawość kolan. Jest to szczególnie widoczne u dzieci z przewlekłymi niedoborami tych składników
• choroba Blounta – jest to rzadka, ale poważna przyczyna patologicznej szpotawości kolan, polegająca na zaburzeniach wzrostu kości piszczelowej. Może dotyczyć jednej lub obu kończyn i najczęściej pojawia się w wieku dziecięcym lub wczesnym okresie dorastania
• dysplazje szkieletowe – choroby genetyczne wpływające na rozwój kości i chrząstek mogą powodować nieprawidłowe ukształtowanie kończyn dolnych, w tym szpotawość kolan
• urazy i infekcje – złamania nasady kości lub poważne infekcje stawów mogą prowadzić do zaburzeń wzrostu i asymetrii osi kończyn dolnych
• nadmierne obciążenie kończyn dolnych – w niektórych przypadkach, szczególnie u dzieci otyłych lub intensywnie uprawiających sport, może dojść do przeciążenia stawów kolanowych, co sprzyja powstawaniu deformacji
• wrodzone deformacje kostne – niektóre dzieci rodzą się z wrodzonymi nieprawidłowościami budowy kości, które mogą prowadzić do szpotawości kolan.

Rozróżnienie pomiędzy fizjologiczną a patologiczną szpotawością kolan jest kluczowe dla prawidłowego postępowania terapeutycznego.

Kiedy szpotawość kolan może wskazywać na patologię?

Jeśli szpotawość kolan utrzymuje się po 2. roku życia lub jest asymetryczna, może to sugerować obecność patologii, takich jak krzywica, dysplazja szkieletowa czy choroba Blounta. W takich przypadkach konieczna jest konsultacja z ortopedą dziecięcym w celu przeprowadzenia diagnostyki różnicowej i wdrożenia odpowiedniego leczenia. ​

Jakie są metody leczenia szpotawości kolan?

Leczenie szpotawości kolan zależy od przyczyny deformacji, stopnia jej nasilenia oraz wieku pacjenta. W przypadku fizjologicznej szpotawości kolan, obserwowanej u dzieci do około 2. roku życia, zazwyczaj nie stosuje się aktywnego leczenia. Stosuje się jedynie regularne monitorowanie rozwoju osi kończyn dolnych przez lekarza pediatrę lub ortopedę. Gdy deformacja jest wynikiem niedoboru witamin lub minerałów, takich jak witamina D, wapń czy fosfor, stosuje się suplementację w celu ustabilizowania gospodarki mineralnej i zapewnienia prawidłowego rozwoju kości. W przypadkach łagodnych deformacji patologicznych mogą być zalecane specjalne ćwiczenia fizjoterapeutyczne. Ćwiczenia te mają na celu wzmocnienie mięśni stabilizujących stawy kolanowe oraz poprawę równowagi i koordynacji ruchowej. Dodatkowo, w sytuacjach umiarkowanej deformacji, stosowane są ortezy korekcyjne, które wspomagają stopniowe korygowanie osi kończyn dolnych.

Jeżeli metody zachowawcze nie przynoszą oczekiwanych rezultatów lub deformacja jest poważna, konieczne może być zastosowanie leczenia operacyjnego. Osteotomia korekcyjna jest jednym z najczęściej stosowanych zabiegów chirurgicznych. Polega ona na przecięciu i właściwym ustawieniu kości piszczelowej lub udowej w celu uzyskania prawidłowej osi kończyny. W niektórych przypadkach stosuje się epifizjodezę. Polega ona na czasowym zahamowaniu wzrostu części płytki wzrostowej, co umożliwia naturalną korekcję osi kończyny w trakcie dalszego wzrostu dziecka. Bardzo rzadko, w sytuacjach ekstremalnych i nieodpowiadających na inne metody leczenia, przeprowadza się artrodezę stawu kolanowego, czyli jego usztywnienie w odpowiedniej pozycji. U dorosłych pacjentów z zaawansowanymi zmianami zwyrodnieniowymi wynikającymi z nieleczonej szpotawości kolan, może być konieczne zastosowanie endoprotezoplastyki stawu kolanowego.

Niezależnie od metody leczenia, niezwykle istotne jest postępowanie pooperacyjne i rehabilitacja, które obejmują specjalistyczną fizjoterapię, ćwiczenia wzmacniające i naukę prawidłowego chodu. Współpraca z fizjoterapeutą jest kluczowa dla osiągnięcia optymalnych rezultatów i minimalizacji ryzyka powikłań.

Jakie są rokowania dla dzieci ze szpotawością kolan?

Rokowania w przypadku fizjologicznej szpotawości kolan są bardzo dobre, z tendencją do samoistnej korekty w miarę wzrostu dziecka. W przypadkach patologicznych, wczesna diagnoza i odpowiednie leczenie są kluczowe dla uzyskania satysfakcjonujących wyników terapeutycznych i zapobiegania długoterminowym powikłaniom.