Zaburzenia równowagi

Zaburzenia równowagi wynikają zazwyczaj z zaburzeń układu błędnikowego. Dla każdej osoby taki stan może oznaczać jednak coś innego; niekiedy jest to tylko reakcja na gwałtowną zmianę pozycji głowy, natomiast w innym przypadku – objaw towarzyszący poważnej dysfunkcji. Z tego względu ważne jest, aby w przypadku powtarzających się lub długo utrzymujących epizodów, skonsultować się ze specjalistą w celu ustalenia ich przyczyny oraz opracowania odpowiedniego postępowania, które pozwoli na wyeliminowanie uciążliwych dolegliwości.

Zaburzenia równowagi – objawy

Zaburzenia równowagi są zaburzeniem stabilności ciała podczas chodu lub stania, które w zależności od przypadku mogą objawiać się w różny sposób. Niektórzy mają wrażenie, że pomimo przebywania w jednej pozycji, unoszą się lub kręcą. Z kolei podczas chodzenia zataczają się lub czują, jakby zaraz mieli upaść. Zaburzeniom równowagi często towarzyszą zawroty głowy, przelotne uczucie omdlenia, rozmazany obraz czy pojawienie się mroczków przed oczami. Inne objawy obejmują nudności, wymioty, biegunkę, zmianę częstości akcji serca, pocenie się, uczucie strachu i niepokoju, a niekiedy także oczopląs. Objawy mogą pojawiać się i znikać w krótkich odstępach czasu lub utrzymywać się przez długi czas.

Zaburzenia równowagi – rodzaje

Problemy z równowagą oraz towarzyszące im zawroty głowy najczęściej wynikają z zaburzeń w obrębie układu błędnikowego dzielącego na część obwodową (błędnik i okoliczne nerwy) oraz ośrodkową (kora mózgowa, móżdżek, jądra przedsionkowe w pniu mózgu oraz połączenia między nimi).

Zaburzenia ośrodkowe wynikają z problemów występujących w ośrodkowym układzie nerwowym i obejmują:

• udar mózgu,
• stwardnienie rozsiane,
• migreny,
• napad padaczkowy,  
• niektóre nowotwory mózgu.

Z kolei do zaburzeń obwodowych zalicza się:

• łagodne napadowe pozycyjne zawroty głowy (BPPV) – krótki, lecz intensywny incydent zawrotu głowy, który jest spowodowany gwałtowną zmianą pozycji głowy. Występuje na przykład podczas przechylania głowy w dół lub w górę czy podczas siadania,
• zapalenie błędnika lub nerwu przedsionkowego – infekcja i zapalenie ucha wewnętrznego to częsta przyczyna problemów z utratą równowagi, która może być związana z chorobami górnych dróg oddechowych,
• choroba Ménière’a – jej objawami są utrata słuchu, szum w uszach (dzwonienie lub brzęczenie w uchu) oraz zawroty głowy,
• Zespół Mal de Debarquement (MdDS) – towarzyszy mu uczucie samoruchu polegającego na kołysaniu się lub przyciąganiu grawitacyjnym ciała, które występuje zazwyczaj po przebytej podróży morskiej lub długotrwałym bieganiu na bieżni. Objawy zazwyczaj ustępują w ciągu kilku godzin od ustania ekspozycji na czynnik, które je wywołują.
• uraz w obrębie ucha wewnętrznego,
• nowotwór w obrębie ucha wewnętrznego,
• chorobę lokomocyjną.

Zaburzenia równowagi mogą także wynikać z dolegliwości psychologiczno-psychiatrycznych. Zespół Münchausena, silny stres czy zaburzenia lękowe często są przyczyną trudności z zachowaniem stabilności oraz zawrotami głowy.

Jakie są przyczyny zaburzeń równowagi?

Zaburzenia równowagi mogą wynikać z wymienionych wyżej dysfunkcji lub mieć inne przyczyny, takie jak:

• przyjmowanie niektórych leków (skutki uboczne) – niektóre leki przeciwbólowe, uspokajające, psychotropowe,
• zaburzenie widzenia – zaćma, jaskra, niewłaściwa korekcja wad wzroku,
• problemy mięśniowo-szkieletowe – uszkodzenie stawu skroniowo-żuchwowego, osteoporoza, zwyrodnienie stawów, urazy kręgosłupa szyjnego,
• niewłaściwa dieta i niedobory witamin, zaburzenia elektrolitowe,
• nadużywanie środków odurzających,
• niedociśnienie tętnicze,
• zmiany hormonalne,
• urazy fizyczne, zwłaszcza głowy.

Zaburzenia równowagi – diagnostyka

Przyczyna zaburzeń równowagi jest określana na podstawie wywiadu uwzględniającego choroby współistniejące, przyjmowane leki, przeszłość medyczną i historię rodzinną, a także odpowiedniej diagnostyki. Istotne jest ustalenie, w jakich okolicznościach dochodzi do zaburzeń i czy są one związane lub nasilane przez ruch. Do konkretnego specjalisty – otolaryngologa, neurologa, psychiatry czy fizjoterapeuty – kieruje lekarz rodzinny, do którego pacjent powinien zgłosić się w pierwszej kolejności, zauważając u siebie niepokojące objawy. W diagnostyce ważna jest także analiza badań laboratoryjnych, w których ocenie poddaje się m.in. TSH, morfologię, mocznik, stężenie glukozy oraz podstawowe jony. Podstawowym badaniem jest także próba Romberga, czyli chód „po linie”, pozwalająca na ocenę równowagi pacjenta. Powszechną przyczyną zaburzenia równowagi jest nieprawidłowa funkcja błędnika, dlatego laryngolodzy podejmują się dokładnej oceny słuchu, struktur ucha oraz pobudliwości błędników.

W diagnostyce zaburzeń równowagi często przydany jest test Dix-Hallpike’a. Procedura jego wykonania polega na tym, że specjalista szybko opuszcza pacjenta do pozycji leżącej z twarzą skierowaną ku górze i wyciągniętą szyją. Lekarz sprawdza, czy u badanego występuje oczopląs zarówno w pozycji leżącej, jak i podczas powrotu do pozycji wyprostowanej. Metoda ta służy przede wszystkim do rozpoznania łagodnego napadowego zawrotu głowy i wykrycia oczopląsu oraz określenia jego kierunku i charakteru – jego identyfikacja pozwala ocenić, czy doszło do uszkodzenia błędnika, móżdżku lub pnia mózgu. W sytuacji, gdy lekarz podejrzewa, iż źródłem zaburzeń równowagi są zmiany neurologiczne lub ogniskowe uszkodzenie mózgu, może zalecić wykonanie badania obrazowego głowy (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny) lub wybranego odcinka kręgosłupa.

Leczenie

Leczenie zaburzeń równowagi i zawrotów głowy zależy od ich przyczyny i polega na podjęciu działań terapeutycznych mających na celu złagodzenie lub całkowitą eliminację dolegliwości. W niektórych przypadkach konieczne może być kompleksowe podejście obejmujące kilka form terapii.

• Leczenie farmakologiczne – rodzaj zaleconych leków dostosowuje się do przyczyny utraty równowagi. Podaje się je szczególnie w przypadku dolegliwości neurologicznych. Jeśli w uchu wewnętrznym doszło do infekcji i rozwoju stanu zapalnego, lekarz może przepisać antybiotyk i leki przeciwzapalne. U osób z zaburzeniami lękowymi efektywną metodą leczenia jest połączenie leków psychotropowych z terapią poznawczo-behawioralną, które pozwalają na lepsze zarządzanie stresem i lękiem w sytuacji, gdy przyczyniają się do występowania zaburzeń równowagi.
• Rehabilitacja – przyczyną zaburzeń równowagi może być uraz, podeszły wiek lub problemy z układem mięśniowo-szkieletowym. Wówczas skutecznym sposobem leczenia jest fizjoterapia, w przypadku której, po dokonaniu oceny stanu zdrowia pacjenta przez rehabilitanta oraz opracowaniu przez niego spersonalizowanego programu ćwiczeń, chory wzmacnia swoje mięśnie i za pomocą odpowiednich technik poprawia koordynację ruchową i równowagę.
• Zabieg chirurgiczny – niekiedy zaburzenia równowagi są spowodowane rozwojem nowotworu (zwłaszcza w mózgu lub uchu wewnętrznym) lub poważnym uszkodzeniem struktur w uchu – w przypadku tego rodzaju dolegliwości czasami jednym skutecznym leczeniem jest interwencja chirurgiczna.